Geen strikte regels voor gebruik

De politie mag niet zo maar die vingerscan gebruiken zegt het ministerie. Er moet een aanleiding zijn. Deze 'sussende' woorden hebben we al eens eerder gehoord bij de invoering van de Wet op de Uitgebreide Identificatieplicht in 2005. Maar bij nadere beschouwing is die aanleiding niet in de wet vastgelegd, er zijn geen nauwkeurige criteria voor gebruik. Met andere woorden de toepassing is niet aan strikte regels gebonden. Het resultaat was dan ook dat sindsdien te pas en te onpas naar een identiteitsbewijs wordt gevraagd. De inzet van de mobiele vingerscan om iemands identiteit te verifiëren, lijkt daarbij aan te sluiten en is weer een volgende stap in het geheel van controlemiddelen en privacybeperkende maatregelen waarmee de burger de afgelopen tien jaar werd geconfronteerd. Vooral de mededeling dat als de proef succes heeft, de politie met de vingerscanner ook mag controleren of iemand nog een boete heeft openstaan is een duidelijke indicatie dat het kabinet nog steeds streeft naar een nationale infrastructuur met de foto's en vingerafdrukken van iedere Nederlander voor de uitvoering van de identificatieplicht.

Juridische vragen

De proef met de draagbare vingerscan roept zowel juridisch als technisch de nodige vragen op. Tweede Kamerlid Gerard Schouw van D66 wil van minister Opstelten weten op basis van welke wet- of regelgeving en onder welke voorwaarden vreemdelingen worden gevraagd om vingerafdrukken te geven, welke databases geraadpleegd mogen worden en of dit wel conform de Wet Bescherming Persoonsgegevens is. (Kamervragen 2011Z15662)Doch in feite raakt deze proef een dieper probleem waar de Wet Bescherming Persoonsgegevens geen antwoord op geeft. Mag dit wel volgens de Grondwet of het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM)? Mag je met deze apparatuur inbreuk maken op de persoonlijke levenssfeer van wie? Is het wenselijk dat hier de omgekeerde bewijslast wordt ingevoerd op basis van een biometrisch systeem waaraan foutpercentages inherent zijn? En mogen tenslotte ook de biometrische gegevens van alle Nederlanders worden verzameld en voor opsporingsdoeleinden geraadpleegd zoals  mede bedoeld in de gewijzigde Paspoortwet van 2009? Als ook maar een van deze vragen met nee kan worden beantwoord betekent dat, dat er duidelijk grenzen moeten worden gesteld aan het gebruik. 

Technische vragen

Ook technisch zijn er de nodige vragen, met name over de kwaliteit van de vingerafdrukken in de verschillende systemen waarin de gegevens van asielzoekers en andere personen worden bewaard. Een lage kwaliteit, of dit nu door de techniek komt of dat de vingerafdrukken ongeschikt zijn voor verificatie, vergroot de kans op fouten met alle gevolgen voor de betrokkenen. In Nederland wordt iedereen die ooit asiel heeft aangevraagd met foto en tien vingerafdrukken geregistreerd in het ‘systeem basisvoorziening vreemdelingenketen’. Echter niet iedereen die ooit in een EU land asiel heeft aangevraagd, staat met zijn biometrische gegevens in dit systeem. En er zijn ook personen die nooit asiel hebben aangevraagd, daaronder zijn ook staatsburgers uit andere EU landen zoals Roemenië en Bulgarije. Om aan te tonen dat iemand legaal of illegaal in Nederland verblijft moeten niet alleen de vingerafdrukken en de personalia bekend zijn maar ook de verblijfstatus of de mededeling dat iemand is uitgeprocedeerd. Als de vingerafdrukken niet bekend zijn voor het systeem of wanneer er een foute match optreedt, zegt dat niets over iemands schuld of onschuld. Het ontbreken van biometrische gegevens of een foute match is geen bewijs dat iemand hier illegaal verblijft en zou daarom geen criterium mogen zijn om iemand vast of uit te zetten en al helemaal niet op basis van enkele onbekende vingerafdrukken.

Negatieve bewijsvoering

Dit soort negatieve bewijsvoering werd onlangs nog zonder scanner door de politie van Amsterdam gebruikt om bij de ontruiming van kraakpanden, zes personen langdurig vast te zetten in vreemdelingendetentie omdat zij hun identiteit niet wilden prijsgeven. Op grond van het ontbreken van identificerende gegevens constateerde de politie dat zij onrechtmatig in Nederland verbleven. Dit is geenszins aangetoond, men kan hooguit zeggen dat hun identiteit en verblijfplaats onbekend is, wat niet hetzelfde is. Desondanks besloot ook de rechtbank in Utrecht dat de gevolgen daarvan 'voor hun rekening en risico' zijn en er vanuit moet  worden gegaan dat deze personen vreemdelingen zijn en dat voldoende is gebleken dat de zes ,,de voorbereiding van de terugkeer of de verwijderingsprocedure ontwijken of belemmeren''. (lees...)

Identiteitsvaststelling, wanneer wel, wanneer niet

Een van de systemen die de politie veelvuldig zal raadplegen is de eigen strafrechtsketendatabank (SKDB). Lees meer hierover in het artikel 'de functie van uw vingerafdruk'

De Wet identiteitsvaststelling verdachten, veroordeelden en getuigen geeft de politie de bevoegdheid om van verdachten ter plekke foto's en vingerafdrukken af te nemen en met een strafrechtsketennummer (SKN) op te slaan in de strafrechtsketendatabank. Voorwaarde is dat er sprake is van een verdenking van een delict waarop voorlopige hechtenis staat, maar waar de grens ligt is ook hier niet precies vastgesteld. Dit gebrek aan duidelijkheid leidde er toe dat Districtschef Bas van Tol van het korps Rotterdam Rijnmond, bij een presentatie van het Rathenau Instituut & ECP-EPN op 20 juni 2011 in Nieuwspoort, verkondigde dat ze tegenwoordig van iedere verdachte foto's en vingerafdrukken nemen. Volgens van Tol gebeurde dat op grond van een nieuwe wet. De Vereniging Vrijbit informeerde daar naar bij het Openbaar Ministerie, waar men van geen nieuwe wetgeving afwist. En stelde daarop vragen aan de politie van Rotterdam die tot op heden niet werden beantwoordt.

Opsporing

De mobiele vingerscan sluit naadloos aan bij de identificatieplicht, de Wet Identiteitsvaststelling verdachten, en ook de gewijzigde paspoortwet waarin de mogelijkheid voor opsporing door  het gebruik van biometrische gegevens, zoals vingerafdrukken en gezichtsscan al vast werd geregeld.  De hoorzitting en het algemeen overleg in de Tweede Kamer van 19 en 27 april brachten daar verandering in toen bleek dat de vingerafdrukken in de reisdocumenten minstens een foutpercentage opleveren van 21 tot  25%. Minister Donner heeft toezeggingen gedaan te stoppen met de opslag van vingerafdrukken in de gemeentelijke reisdocumentenadministraties en deze bestanden te wissen, wat enkele maanden kan duren. Tevens beloofde hij zo spoedig mogelijk het identiteitsbewijs vingerafdrukvrij te maken, wat naar verwachting nu toch nog zo’n 2 jaar zal gaan duren. De opsporingsbevoegdheden voor officier van justitie zoals geregeld in de Paspoort is daarmee volgens de minister zonder functie maar is nog niet geheel van de baan. Ook van een centrale database wil de minister  nog niet afzien als de biometrische verificatietechniek kan worden verbeterd. Medio 2012 denkt minister Donner een wetswijzigingsvoorstel aan de Raad van State voor te leggen. Intussen is de opslag van vingerafdrukken in de reisdocumentenadministratie voor de duur van elf jaar gestopt maar gaan de gemeenten gewoon door met het nemen van vier vingerafdrukken van ieder die een paspoort of identiteitskaart aanvraagt, waarvan er twee in het reisdocument worden verwerkt. Gedurende de aanmaak van het reisdocument worden die vingerafdrukken in het systeem bewaard en kunnen ook voor opsporingsdoeleinden door inlichtingendiensten worden geraadpleegd op grond van de Wet op de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten. Het einde van de controlestaat is daarmee nog niet in zicht.

Auteur: Johan van Someren

Artikel n.a.v. berichtgeving in de media 20 en 21-7-2011 'Politie neemt vingerafdrukken op straat'

20-7-201 Binnenland Nieuws.nl , Trouw

21-7-2011Security.nl  Britse politie krijgt mobiele vingerafdruk-scanners, Privacynieuws.nl De mobiele vingerscanner in het nieuws, Metro Mobiele vingerscan mag dat? De Pers Weerstand tegen het afnemen van vingerafdrukken op straat,  Privacy First.nl Dus iedere 'verdachte' zonder ID moet zijn vingerafdruk afgeven?'